Jimmy Wang Yu (1943-2022)

Jimmy Wang Yu – kultowy, często kontrowersyjny aktor, reżyser, scenarzysta i producent kojarzony przede wszystkim z szeroko rozumianym kinem sztuk walki – urodził się 28 marca 1943 roku w Szanghaju jako Zhengquan Wang. Za młodu służył w Armii Rewolucyjnej rządu Kuomintang, był szanghajskim mistrzem pływania oraz interesował się samochodami rajdowymi. W 1963 roku postanowił zostać aktorem i gdy studio Shaw Brothers wraz z reżyserem i scenarzystą Chehem Changiem zdecydowali się na stworzenie tzw. „nowej szkoły kina wuxia” (wuxia xinpai), Wang został przez nich wybrany jako pierwsza męska gwiazda gatunku.

Na początku zagrał on w prototypowym dla nurtu filmie Tiger Boy, wydanym dopiero w 1966 roku; produkcja niestety nie przetrwała do naszych czasów. Następnie Wang pojawił się w głównej męskiej roli w pierwszym w historii kolorowym filmie wuxia, zatytułowanym Świątynia Czerwonego Lotosu (Jianghu qi xia, Tseng-Hung Hsu, 1965) oraz jego dwóch sequelach, mających premiery kolejno w 1965 i 1967 roku. Jego pierwszym sukcesem we współpracy z Chehem Changiem był shawowski remake Trzech wyjętych spod prawa samurajów (Sanbiki no samurai, 1964) Hideo Goshy, jaki Chang zrealizował pod tytułem Magnificent Trio (Biancheng san xia, 1966) i poprzez który rozpoczął rewitalizację popularnego gatunku. Wang następnie pojawił się w głównej roli w mniej znanym wuxia The Trail of the Broken Blade (Duanchang jian, Cheh Chang, 1967), drugoplanowej roli w dramacie Auntie Lan (Lan yi, Griffin Yueh, 1967) i głównej roli w inspirowanej przygodami Jamesa Bonda koprodukcji Shaw Brothers z japońskim studiem Nikkatsu Asia-Pol (Yazhou mimi jingcha, Akinori Matsuo, 1967). Przełom w karierze Wanga nastąpił w 1967 roku i był on wynikiem dwóch niezwykle wpływowych i popularnych produkcji wuxia w reżyserii Cheha Changa: One-Armed Swordsman (Du bi dao) oraz Zamachowiec (Da cike). Jako tragiczny wojownik o twardych rysach, ale też skrywający w sercu smutek i cierpienie, poddawany okaleczeniom (jak utrata ręki) lub ginący w krwawym finale heros Wang prędko zyskał status megagwiazdy i najważniejszego aktora w Hongkongu.

Jego status sprawił, że zaczął domagać się od studia większych gaż oraz większej kontroli nad projektami, w których grał. Studio było niechętne na przystanie na jego żądania, co w połączeniu ze ślubem Wanga w 1969 roku z o 9 lat starszą od niego aktorką Jeanette Lin i zakończonym skandalem romansem z żoną reżysera Qina Jiana (w wyniku którego Jian popełnił samobójstwo) sprawiło, że aktor zyskał status kontrowersyjnego oraz niełatwego do współpracy. W związku z tym, oraz z powodu chęci przejęcia pełnej kontroli nad swoją karierą, Wang zaczął rzadziej pojawiać się w filmach Shawów, mimo kontraktowych zobowiązań. W 1968 roku zagrał główne role tylko w dwóch, lecz bardzo udanych wuxia: Golden Swallow (Jin yanzi) Cheha Changa, będącym kontynuacją Napij się ze mną (Da zui xia, 1966) Kinga Hu, oraz w inspirowanym filmami o Zatoichim The Sword of Swords (Shen dao) Kanga Chenga, w którym bohater grany przez Wanga zostaje okaleczony i traci wzrok. W 1969 roku pojawił się zaś w jednej z pierwszych produkcji z nurtu prezentującego ówczesną młodzież, spychaną na drogę przestępczości przez niesprawiedliwe społeczeństwo w filmie Chena Lo My Son (Chun huo), stanowiącym połączenie melodramatu z kinem akcji oraz wrócił do kreacji jednorękiego szermierza w popularnym Return of the One-Armed Swordsman (Du bi dao Wang) Cheha Changa. Następnie aktor przekonał zarząd Shaw Brothers, aby pozwolił mu stworzyć własny film. Dzięki temu Wang zagrał główną rolę, wyreżyserował, napisał scenariusz i był choreografem scen akcji w pierwszym kolorowym mandaryńskim filmie kung fu w historii: The Chinese Boxer (Longhu dou, 1970). Produkcja rozpoczęła modę na kung fu, a wprowadzone w niej schematy fabularne stały się klasyczne dla gatunku.

The Chinese Boxer był jednak ostatnim obrazem Wanga w studiu. Niechętny kontynuacji współpracy z Shawami gwiazdor nagle zerwał z nimi umowę. Zrealizował tylko 4 z 25 planowanych filmów, na jakie się zgodził, gdy podpisał w 1968 roku swój drugi – po wygaśnięciu pierwszego z 1963 roku – kontrakt z Shawami. Ci nie mieli zamiaru wybaczyć mu zerwania umowy i po przegranej sprawie sądowej Wang został ukarany trzyletnim zakazem pracy w Hongkongu, co zmusiło go do przeprowadzki do Tajwanu.

Tam Wang zaczął grać i reżyserować produkcje realizowane w różnych niezależnych studiach. Rozpoczął również krótką współpracę z Union Films, gdzie wyreżyserował i zagrał główną męską rolę w The Brave and the Evil (Heibai dao, 1971), stanowiącym punkt pośredni między wuxia a kung fu. Zawsze ambitny i o wybuchowym temperamencie gwiazdor postanowił też nawiązać kontakt z hongkońskim studiem Golden Harvest, założonym przez Raymonda Chowa. Golden Harvest było największym rywalem Shaw Brothers w Hongkongu i prowadziło wtedy rozmowy z japońskim studiem Daiei, co ostatecznie doprowadziło do powstania międzynarodowego crossoveru Zatoichi and the One-Armed Swordsman (Du bi dao dazhan mang xia, 1970). Chow w celu produkcji filmu stworzył studio-przykrywkę Wing Luen, poprzez które ukrył rolę Golden Harvest, jakie oficjalnie pełniło tylko obowiązki dystrybucyjne. Powstanie obrazu doprowadziło Shawów do wściekłości. Nie dość bowiem, że Wang grał w wysokobudżetowych produkcjach konkurencji, to korzystał z pomysłów i postaci stworzonych w Shaw Brothers. Zmobilizowało to Shawów do stworzenia konkurencyjnego Jednorękiego szermierza (Xin du bi dao, Cheh Chang, 1971), w którym w tytułową postać wcielił się David Chiang. Wang uznał to za atak na jego osobę, co zapoczątkowało serię realizowanych przez niego lub z jego udziałem produkcji eksploatujących i przerabiających popularne pomysły z Shaw Brothers. To w ramach tej antyshawowskiej krucjaty powstały m.in. kultowe Jednoręki bokser (Du bi quan Wang, Jimmy Wang Yu, 1972) oraz One-Armed Boxer vs. The Flying Guillotine (Du bi quan Wang dapo xie di zi, Jimmy Wang Yu, 1976), znany też pod tytułem Master of the Flying Guillotine.

Mimo tych sukcesów ogólna sytuacja życiowa, jak i kariera Wanga zaczęły w latach 70. ulegać pogorszeniu. W 1975 roku jego małżeństwo z Lin się rozpadło; kobieta wielokrotnie oskarżała Wanga o przemoc wobec niej i po uzyskaniu rozwodu, w 1977 roku przeprowadziła się do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszkała aż do śmierci w 1995 roku. Z tego małżeństwa Wang miał 3 córki, w tym Lindę Wong, popularną piosenkarkę cantopopową. Ponadto Wang został w Tajwanie członkiem gangu Bambusowego Przymierza i był prawdopodobnie zaangażowany w kilka konfliktów i krwawych walk w przestępczym środowisku. 10 stycznia 1981 roku Wang pokłócił się z liderem gangu Cztery Morza, w wyniku czego został ciężko ranny. W tym samym roku Wang był również podejrzany o zorganizowanie morderstwa szefa gangu Latającego Orła; sprawa trafiła do sądu, lecz ostatecznie ją umorzono. W jednym z wywiadów udzielonych w 2007 roku Wang twierdził też, że dyrektor Spółki Pracowniczej rządu Kuomintang poprosił go w tamtym okresie o zorganizowanie zabójstwa Hsin-lianga Hsu z Demokratycznej Partii Postępowej. Gdy Jackie Chan pod koniec lat 70. wpadł w tarapaty, w jakie zamieszana była triada, Wang rozwiązał jego problemy, w zamian za co Chan zagrał z nim w dwóch filmach.

Na tym przygody i kłopoty Wanga w latach 70. się nie kończą. Po zakończeniu prac nad Zatoichi and the One-Armed Boxer Shawowie założyli przeciw niemu sprawę w Japonii, lecz ich wniosek nie został przez tamtejszy sąd rozpatrzony. Inaczej sytuacja miała się w Hongkongu, gdzie aktor przegrał w sądzie z zarządem studia w 1970 roku. Aktor prawdopodobnie otrzymał wezwanie na rozprawę jeszcze na lotnisku, zaraz po powrocie z Japonii. Ponadto w tym samym roku Shawowie zablokowali ponoć podróż Wanga do Singapuru, gdzie miał wziąć udział w branżowym wydarzeniu. Gdy skończył się trzyletni zakaz pracy w Hongkongu, Shawowie wytoczyli mu kolejną sprawę, którą Wang także przegrał. Nie miał już wtedy wystarczająco pieniędzy, aby zapłacić wymierzoną mu karę, przez co w lutym 1974 roku został zatrzymany przez policję i odebrano mu paszport.

Problemy prawne, słabnąca popularność na tle nowych gwiazd kina kung fu (Davida Chianga, Bruce’a Lee, Kuan-Taia Chena i innych) oraz słabe wyniki finansowe nader licznych pozycji, w jakich się pojawiał w latach 70. doprowadziły ostatecznie do popadnięcia Wanga w kłopoty finansowe, co może tłumaczyć dlaczego zaangażował się w działalność przestępczą. W poszukiwaniu źródła zarobku, pomiędzy bardziej intratnymi pozycjami, realizowanymi zwykle ze studiem Golden Harvest (m.in. Plaża bogów wojny [Zhanshen tan, Jimmy Wang Yu, 1973] czy Człowiek zwany tygrysem [Leng mian hu, Wei Lo, 1973]) Wang zaczął akceptować praktycznie wszystkie propozycje aktorskie często pojawiając się na planie filmowym także i nocą. Doprowadziło to do osłabienia jego kondycji zarówno fizycznej, jak i psychicznej. W dużej mierze jego kłopoty były jednak wynikiem jego własnej nieroztropności. Wang prowadził w Tajwanie niezwykle wystawne życie: kupił trzypiętrową willę i kazał ozdobić ją marmurami, zakupił kilka ekstremalnie luksusowych samochodów oraz zatrudniał czwórkę służących.

Pod koniec lat 70. Wang zaczął coraz rzadziej pojawiać się w filmach; po siedmiu produkcjach mających premierę w 1977 roku, w 1978 pojawił się zaledwie w dwóch, a w 1979 tylko w jednej, po czym całkowicie zniknął z ekranów kinowych na niemal 4 lata. W tym czasie skupił się na gangsterskiej działalności i spróbował sił jako biznesmen. Mimo wspomnianych wcześniej problemów z prawem oraz z innymi gangsterami powiodło mu się całkiem dobrze, dzięki czemu z powrotem stanął na nogi. Ponadto w 1978 roku Wang ożenił się ze stewardesą Kaizhen Wang. Ponownie jednak jego związek okazał się problematyczny. Kobieta wniosła o rozwód i zaczęła romans – prawdopodobnie, aby wymusić rozstanie z mężem – z biznesmenem Zhao Zhangiem. Wang zorganizował w odwecie publiczny atak na żonę, zaskakując ją razem z policją i reporterami podczas jednej z jej miłosnych eskapad. Para rozwiodła się dopiero w 1997 roku.

W latach 80. i 90. Wang pojawiał się w filmach bardzo rzadko, w okresie 1983-93 zagrał w zaledwie 8 produkcjach, po czym przeszedł na emeryturę. W 2011 roku zaliczył jednak udany powrót, pojawiając się w filmie Wu Xia (Wu shu) Petera Chena. Następnie zagrał jeszcze w trzech produkcjach, po czym całkowicie zrezygnował z aktorstwa w 2013 roku. W 2011 roku Wang przeżył też wylew, w wyniku którego częściowo stracił władzę w lewej stronie ciała. Jednakże rozpoczął ekstremalną terapię fizyczną, wykonując o wiele więcej ćwiczeń niż zalecali mu lekarze, dzięki czemu odzyskał większość sił w lewym ręku. Niestety w 2015 roku miał kolejny wylew i zemdlał na lotnisku w Bangkoku. W 2016 roku przeszedł 2 operacje mózgu. Przez ostatnie sześć lat zmagał się z licznymi problemami zdrowotnymi.

Jimmy Wang Yu zmarł 5 kwietnia 2022 roku w Taipei w wieku 79 lat.

Na koniec mała ciekawostka: wspomniany w tekście Człowiek zwany tygrysem miał być oryginalnie trzecim z zaplanowanych filmów Weia Lo z Brucem Lee w roli głównej. Lee jednak – niezadowolony z dotychczasowej współpracy z Lo i twierdzący, że scenariusz jest za słaby – zamiast tego zdecydował się na wyreżyserowanie Drogi smoka (Meng longguo jiang, 1972). Aktor zapewnił jednak Lo, że wcale nie rezygnuje z filmu i niebawem wyśle mu poprawiony scenariusz. Reżyser, gdy po dłuższym okresie niczego nie otrzymał, domyślił się, że Lee go oszukał. W porozumieniu z zarządem Golden Harvest Lo zdecydował się zatem zastąpić Lee inną popularną gwiazdą, czyli Jimmym Wangiem Yu. Wang był jednak skłócony z żoną Lo, producentką filmową Liang-hwa Liu. Ich konflikt rozpoczął się gdy oboje pracowali jako aktorzy w Shaw Brothers i pojawili się razem na planie The Sword of Swords; Wang doprowadził nawet do wyrzucenia jej z produkcji. Niezrażona tym Liu skontaktowała się z ówczesną żoną gwiazdora i poprzez nią wytłumaczyła Wangowi, że decyzja Lee aby nie kontynuować współpracy z Lo była postrzegana w studiu jako zdrada i brak szacunku do jej męża oraz, że Lo w odwecie chce stworzyć film, jakim pobije wyniki finansowe produkcji z Lee. Chęć przyćmienia nowej gwiazdy była wystarczającym powodem, aby Wang puścił dawne niesnaski w niepamięć i zgodził się wziąć udział w projekcie. Sam Lee był z tego powodu wściekły i gdy tylko informacja o obsadzeniu Wanga do niego dotarła, zadzwonił do Lo i zarzucił mu atak na swoją osobę. Lee wykradł następnie kilku aktorów i asystenta reżysera z produkcji Lo, a Lo – z pomocą Raymonda Chowa – aktora z produkcji Lee, przez co Lee wściekł się również na założyciela Golden Harvest. Lee i Lo już nigdy się ze sobą nie pogodzili. Człowiek zwany tygrysem wyszedł na ekrany kin w 1974 roku i rywalizował w box officie z Wejściem smoka (Long zheng hudou) z Brucem Lee. Produkcja z Wangiem zajęła ostatecznie 7 miejsce w box officie, obraz z Lee 2, a pierwsze zajął The House of 72 Tenants (Qishier jia fangke) Yuena Chora z Hua Yuehem w roli głównej. Warto przy okazji dodać, że to sukces The Chinese Boxer Wanga doprowadził do tego, że Golden Harverst zainteresowało się kinem kung fu i zdecydowało się zaproponować kontrakt Bruce’owi Lee, co doprowadziło do powstania Wielkiego szefa (Tangshan daxiong, Wei Lo, 1971) i Wściekłej pięści (Jing wumen, Wei Lo, 1972).